Ευαγγελία Ευαγγέλου, Τελειόφοιτη Τμήματος Επιστήμης Διατροφής και Διαιτολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Τα τελευταία χρόνια, τα λειτουργικά τρόφιμα έχουν συγκεντρώσει αυξανόμενο επιστημονικό και δημόσιο ενδιαφέρον για την υγεία. Διεθνείς οργανισμοί όπως η EFSA, η FDA και ο ΠΟΥ ορίζουν τα λειτουργικά τρόφιμα ως εκείνα που περιέχουν βιοδραστικά συστατικά που μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη και τη διαχείριση χρόνιων μη μεταδοτικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων, του διαβήτη τύπου 2 και ορισμένων μορφών καρκίνου. Βιοδραστικά συστατικά αποτελούν ενδεικτικά το λυκοπένιο, το ασκορβικό οξύ, οι ανθοκυανίνες, οι ξανθοφύλλες, τα φλαβονοειδή, τα ω-3 λιπαρά οξέα, το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA).

Πρόκειται για καινοτόμα τρόφιμα τα οποία περιέχουν ουσίες ή ζωντανούς μικροοργανισμούς που ενδέχεται να έχουν ευεργετική επίδραση στην υγεία ή να προλαμβάνουν ασθένειες, σε συγκέντρωση που είναι ασφαλής και επαρκώς υψηλή για να επιτευχθεί το επιθυμητό όφελος. 

Τα φυσικά λειτουργικά τρόφιμα περιλαμβάνουν μη επεξεργασμένα φρούτα, ξηρούς καρπούς, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και ψάρια πλούσια σε απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά και φυτοχημικά. Αντίθετα, τα επεξεργασμένα λειτουργικά τρόφιμα υποβάλλονται σε σκόπιμες προσαρμογές της σύνθεσής τους - όπως εμπλουτισμός, ενίσχυση ή μείωση ορισμένων συστατικών - προκειμένου να αυξηθεί το βιοδραστικό τους δυναμικό και να υποστηριχθούν συγκεκριμένα αποτελέσματα για την υγεία. Τέτοιες τροποποιήσεις μπορεί να περιλαμβάνουν την προσθήκη ευεργετικών συστατικών (π.χ. ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, φυτικές στερόλες, προβιοτικά, ασβέστιο και φυλικό οξύ σε χυμούς και ψωμί) ή τη μείωση των ανεπιθύμητων (π.χ. κορεσμένα λίπη, σάκχαρα ή νάτριο). Παράλληλα, μία ακόμα κατηγορία λειτουργικών τροφίμων αποτελούν τα πρεβιοτικά. Ως πρεβιοτικά ορίζονται, τα συστατικά τροφίμων που ευνοούν την ανάπτυξη και τη δραστηριότητα ενός ή περισσότερων μικροοργανισμών που κατοικούν στο γαστρεντερικό σωλήνα, βελτιώνοντας έτσι την υγεία του ξενιστή. Η πιο κοινή μορφή πρεβιοτικών είναι η ινουλίνη και η ολιγοφρουκτόζη. Η εντερική μικροχλωρίδα ζυμώνει τις ολιγοφρουκτόζες παράγοντας  βραχείας αλύσου λιπαρά οξέα (SCFA) όπως το βουτυρικό, οξικό και προπιονικό οξύ, τα οποία έχουν πιθανά οφέλη για την υγεία.

Ο προσδιορισμός μελλοντικών εφαρμογών των λειτουργικών τροφίμων στην επιστήμη της διατροφογενομικής αποτελεί πεδίο έρευνας με πληθώρα προοπτικών. Η διατροφογενομική αξιολογεί τις αλλαγές στην έκφραση γονιδίων και πρωτεϊνών και στις μεταβολικές οδούς που ανιχνεύονται ως απόκριση σε αλλαγές στα διατροφικά θρεπτικά συστατικά. Συνεπώς, μπορούν να προσδιοριστούν δείκτες οι οποίοι δύνανται να χρησιμοποιηθούν ως απόδειξη της επίδρασης των βιοδραστικών συστατικών των τροφίμων στην υγεία. Πρόκειται για μια ταχέως αναπτυσσόμενη επιστήμη, ωστόσο τα εργαλεία μέτρησης της γονιδιακής έκφρασης και της παραγωγής μεταβολιτών βρίσκονται ακόμη σε φάση ανάπτυξης.

▪ Temple N. J. (2022). A rational definition for functional foods: A perspective. Frontiers in nutrition, 9, 957516. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.957516

▪ Fekete, M., Lehoczki, A., Kryczyk-Poprawa, A., Zábó, V., Varga, J. T., Bálint, M., Fazekas-Pongor, V., Csípő, T., Rząsa-Duran, E., & Varga, P. (2025). Functional Foods in Modern Nutrition Science: Mechanisms, Evidence, and Public Health Implications. Nutrients, 17(13), 2153. https://doi.org/10.3390/nu17132153

▪ Essa, M. M., Bishir, M., Bhat, A., Chidambaram, S. B., Al-Balushi, B., Hamdan, H., Govindarajan, N., Freidland, R. P., & Qoronfleh, M. W. (2023). Functional foods and their impact on health. Journal of food science and technology, 60(3), 820–834. https://doi.org/10.1007/s13197-021-05193-3

▪ European Commission: Directorate-General for Research and Innovation. (2010). Functional foods. Publications Office. https://data.europa.eu/doi/10.2777/82512